Sinds 2023 gelden in Nederland regels voor kunststofhoudende verpakkingen voor eenmalig gebruik, ofwel Single Use Plastics (SUP).
Producenten/importeurs van verpakkingen voor eenmalig gebruik die kunststof bevatten, betalen sinds januari 2023 een bijdrage (SUP-opslag) voor de kosten van het opruimen van zwerfafval. Klanten van afhaal- en bezorglocaties en supermarkten betalen sinds 1 juli 2023 een meerprijs voor kunststofhoudende drinkbekers en voedselverpakkingen voor  eenmalig gebruik of maken gebruik van een herbruikbaar alternatief. Voor consumptie op locatie is sinds 1 januari 2024 het gebruik van kunststofhoudende drinkbekers en voedselverpakkingen voor eenmalig gebruik verboden.

Het begon in 2019 toen het Europese Parlement de Single Use Plastics (SUP) directive aannam. Het doel van deze richtlijn is om kunststof zwerfafval en vooral zwerfafval in zee (plastic soep) te voorkomen. Alle landen van de EU moesten uiterlijk op 3 juli 2021 de richtlijn overnemen in hun nationale wetgeving. Nederland heeft dit opgenomen in het Besluit kunststofproducten voor eenmalig gebruik.

Sinds 3 juli 2021 zijn veel eenmalige kunststofproducten en EPS-verpakkingen verboden. Sommige producten en verpakkingen mogen helemaal niet meer, andere moeten aan steeds strengere regels voldoen. Aanvankelijk ging het vooral om plastic producten zoals rietjes en bestek. Inmiddels wordt steeds duidelijker hoe ingrijpend de gevolgen zijn van deze richtlijn voor verpakkingen. Niet voor niets. In Nederland worden elke dag meer dan 19 miljoen plastic bekers en voedselverpakkingen weggegooid die één keer zijn gebruikt. Het ministerie van IenW heeft rond Single Use Plastics een speciale website minder wegwerplastic gelanceerd.

Waar gaat Richtlijn Single Use Plastics over?

De richtlijn heeft betrekking op kunststofproducten die veel in het (maritieme) zwerfafval worden gevonden zoals rietjes, snoeppapiertjes, verpakkingen, sigarettenfilters en visnetten. Deze kunststofproducten zijn ontworpen voor eenmalig gebruik. Het gaat echter niet alleen om producten die volledig uit kunststof bestaan, maar ook om producten die slechts gedeeltelijk van kunststof zijn gemaakt. Te denken valt aan kartonnen bekers met een kunststof binnenlaag en biologisch afbreekbare kunststoffen. Producten van PHA vallen ook onder de regeling. Producten van geregenereerde cellulose, zoals viscose, vallen  echter niet onder  SUP-wetgeving, omdat ze zijn gemaakt van natuurlijke polymeren die niet chemisch gewijzigd zijn.

Sommige van deze producten worden verboden, anderen mogen niet meer gratis verstrekt worden en op sommige producten moet een speciale markering komen. De data waarop de nieuwe regels van kracht worden, lopen uiteen.

Belangrijk is verder dat bedrijven hun klanten duidelijk informeren en dat ze kunnen aantonen dat het aandeel Single Use Plastics duidelijk verminderd is. Voor een aantal productgroepen gaat ook een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid gelden. Dat betekent dat producenten ook de kosten moet dragen voor het opruimen en verwerken.

Alle ondernemers die kunststofproducten voor eenmalig gebruik produceren of in omloop brengen krijgen te maken met deze Europese richtlijn: kunststofproducenten, importeurs, horecaondernemers, out-of-homeketens, drogisterijen en tabakswinkels.

3 juli 2021

Verbod

Sinds 3 juli 2021 mogen de volgende kunststofproducten voor eenmalig niet meer verkocht worden: bestek, borden, roerstaafjes, rietjes (behalve als medisch hulpmiddel), wattenstaafjes (behalve als medisch hulpmiddel), ballonnenstokjes, voedsel- en drankverpakkingen van EPS waar direct uit gegeten of gedronken kan worden en producten van oxo-degradeerbare kunststoffen.

Markering

Sinds 3 juli 2021 moet op papieren en kartonnen drinkbekers en verpakkingen van dames hygiëneproducten, vochtige doekjes en tabaksproducten met kunststof filters duidelijk worden aangegeven hoe de gebruiker het product moet afdanken, dat het product kunststof bevat en wat de negatieve effecten van kunststofafval op het milieu zijn. De specificaties van deze markeringen zijn bekend: een klein icoontje dat duidelijk zichtbaar op de beker of verpakking moet worden aangebracht. Ze staan op de website van de Europese Commissie.

5 januari 2023

Producentenverantwoordelijkheid

In maart 2022 heeft het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat de Ministeriële regeling gepubliceerd over het terugdringen van wegwerpbekers en voedselverpakkingen. Voor een aantal eenmalige kunststof verpakkingen is per 5 januari 2023 een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid (UPV) ingevoerd voor:

• Vormvaste voedselverpakkingen, zoals saladeschaaltjes en hamburgerbakjes
• Zakjes en wikkels waar direct uit gegeten kan worden, zoals wikkels van snoeprepen
• Drankverpakkingen tot maximaal 3 liter
• Drinkbekers
• Lichte kunststof draagtassen

Dit betekent dat producenten/importeurs en merkeigenaren een overzicht moeten maken en bijhouden van hun SUP-producten/eenheden. Door dit Besluit zal een onderneming die deze eenmalige kunststof verpakkingen op de markt brengt, ook de extra kosten moeten dekken van het opruimen van zwerfafval. Hiervoor dragen ze € 2,30 per 1000 stuks plastic verpakkingen af aan het Afvalfonds. De zogenoemde SUP-heffing. Het Afvalfonds keert dat geld uit aan gemeenten die hun straten van plastic verpakkingen ontdoen. Bovendien zullen ondernemers specifieke bewustmakingscampagnes moeten opzetten over herbruikbare alternatieven voor de verpakkingen en de effecten van zwerfafval.

Op 5 januari 2023 is een ook een UPV voor kunststof tabaksfilters in werking getreden. Het doel  daarvan is het hetzelfde maar deze UPV wordt ondergebracht in een aparte regeling.

1 juli 2023 / 1 januari 2024

In deze Ministeriële regeling deelt het ministerie de producten op in twee categorieën, afhankelijk van waar het voedsel of drank genuttigd wordt: ter plekke, zoals in een restaurant, op een terras of een festivalterrein, óf niet, zoals bij afhalen, bezorgmaaltijden en on-the-go.

1 juli 2023

Consumptie elders

Het blijft toegestaan om eenmalige bekers en voedselverpakkingen te gebruiken voor eten en drinken dat wordt afgehaald, bezorgd of onderweg wordt geconsumeerd. Maar wel onder strikte voorwaarden. De volgende regels gaan in op 1 juli 2023:

• Meerprijs rekenen

Vanaf 1 jul 2023 mogen eenmalige bekers en verpakkingen niet meer gratis worden verstrekt. Hoewel geen minimum prijs is vastgesteld, moet deze wel apart zichtbaar zijn op de kassabon, direct onder het product; ze mag niet worden verrekend met het product. Het geld dat dit oplevert, is voor de verkoper. Het ministerie heeft niet-bindende richtbedragen vastgesteld:  €0,25 voor bekers,  €0,50 voor een maaltijd (dit kan bestaan uit meerdere verpakkingen) en €0,05 voor voorverpakte groente, fruit en noten en portieverpakkingen. Deze richtprijzen zijn gebaseerd op onderzoek van Kantar Public dat in opdracht van het ministerie is gedaan.

• Herbruikbaar alternatief bieden

Verkopers zijn verplicht om hun klant een herbruikbaar alternatief aan te bieden. Dat mag een herbruikbaar product zijn dat de klant koopt. Het mag ook een herbruikbare beker of verpakking zijn die de klant weer inlevert. Hier moet de verkoper wel een bedrag voor rekenen, ze mogen het niet gratis weggeven.

• Meegebrachte bekers en verpakkingen

Verpakkingen die de klant zelf meebrengt zijn toegestaan. Hiervoor hoeft de klant uiteraard geen meerprijs te betalen. Dit geldt niet voor voorverpakte producten: als die eerst weer uitgepakt moeten worden, wordt geen verpakkingsmateriaal bespaard. Je mag dit als verkoper ook weigeren als er risico’s zijn voor de voedselveiligheid.

In het Afwegingskader Regelgeving kunststofproducten voor eenmalig gebruik heeft het ministerie van IenW eind 2022 gedetailleerd uitgewerkt welke verpakkingen precies onder deze UPV vallen. In juni 2023 is hierop een eerste aanvulling gekomen met vragen, antwoorden en voorbeelden, gevolgd door een tweede aanvuling eind juli 2023. Dit afwegingskader is gebaseerd op richtsnoeren die de Europese Commissie op 31 mei 2021 heeft gepubliceerd. In september is een informatiefolder voor de detailhandel gepubliceerd.

1 januari 2024

Consumptie ter plekke

Voor consumptie op locatie wordt hergebruik de norm. Bekers en voedselverpakkingen moeten óf herbruikbaar worden óf nagenoeg volledig worden gerecycled. Voor bekers en voedselverpakkingen geldt dit vanaf 1 januari 2024. De recycledoelstellingen lopen voor beide op tot 90% in 2027 volgens het schema hieronder. De recycling moet bewezen hoogwaardig zijn. Dat betekent dat het materiaal weer moet kunnen worden ingezet voor de oorspronkelijke toepassing.

Verminderen en rapporteren

Het doel van deze maatregelen is een reductie van 40% in 2026 ten opzichte van 2022 in het gebruik van eenmalige kunststof bekers en voedselverpakkingen. De producent/importeur levert daarvoor per 1 januari 2023, volgens een nader te bepalen format, gegevens aan over de hoeveelheid op de markt gebrachte kunststofverpakkingen voor eenmalig gebruik. De effectiviteit van de maatregelen zal vanaf 2024 worden geëvalueerd. Mochten ze tekortschieten, dan neemt het ministerie vanaf 2026 mogelijk aanvullende maatregelen.

3 juli 2024

Producteisen kunststofflessen en bekers

Vanaf 3 juli 2024 is het verplicht om eenmalige kunststof drankverpakkingen van maximaal 3 liter zo te ontwerpen dat de deksel aan de verpakking vast blijft zitten tijdens het gebruik. Dat geldt ook voor bekers met een deksel.

31 december 2024

UPV vochtige doekjes, ballonnen en visnetten

Op 31 december 2024 treedt een uitgebreide producentenverantwoordelijkheid in voor vochtige kunststof doekjes (voor hygiëne en huishoudelijk gebruik) en ballonnen. Ook hier moet de producent de kosten dekken van opruimen en informatiecampagnes opzetten voor herbruikbare alternatieven en zwerfafval.

Vanaf diezelfde datum geldt ook een UPV voor kunststof producten in de visserij. Naast het dekken van kosten voor opruimen en informatiecampagnes worden producenten verantwoordelijk voor de inzameling van een jaarlijks oplopend minimum percentage afval van deze producten.

2025 en 2030

Recycling van PET-flessen

In een Besluit van de Europese Commissie in 2020 is opgenomen dat PET-flessen vanaf 2025 gemiddeld uit tenminste 25% gerecycled materiaal moeten bestaan en vanaf 2030 uit 30%. Dit gaat om het aandeel gerecyclede materiaal dat bij productie verwerkt moet worden. In een Besluit van de Europese Commissie najaar 2021 zijn nu ook de percentages flessen vastgesteld die moeten worden ingezameld en gerecycled. In 2025 moet 77% van de eenmalige PET-flessen worden gerecycled, in 2029 is dat 90%. Gemeten wordt het gewicht van flessen die gescheiden worden ingezameld voor recycling. Hierbij telt het gewicht van de dop wel mee maar dat van etiketten en residu niet.

Effectieve strategie

In de industrie leven heel veel vragen of een verpakking wel of niet onder de SUP-regels valt of onder de regels voor het verminderen van de consumptie. Wij hebben het ministerie in verschillende ronden adviezen gegeven om meer duidelijkheid te scheppen, In dit Afwegingskader Regelgeving kunststofproducten voor eenmalig gebruik heeft het ministerie van IenW eind 2022 gedetailleerd uitgewerkt welke verpakkingen precies onder deze UPV vallen. In juni 2023 is hierop een eerste aanvulling gekomen met vragen, antwoorden en voorbeelden, gevolgd door een tweede aanvuling eind juli 2023. In het najaar van 2024 verschijnt een aangepast Afwegingskader dat de voorgaande versies vervangt. Het afwegingskader is gebaseerd op richtsnoeren die de Europese Commissie op 31 mei 2021 heeft gepubliceerd. In september is een informatiefolder voor de detailhandel gepubliceerd.

Wij kunnen bedrijven en brancheorganisaties in de out-of-home sector, drogisterijen en de evenementenbranche ondersteunen bij het tijdig ontwikkelen van een efficiënte en effectieve strategie. Zo willen we zorgen dat u op tijd aan de richtlijnen voldoet. En om te voorkomen dat u maatregelen neemt of producten ontwikkelt die bij nader inzien toch niet aan de richtlijn voldoen.

We hebben meerdere projecten uitgevoerd en bijdragen geschreven om bedrijven meer controle te geven over kunststof producten en verpakkingen voor eenmalig gebruik en hun alternatieven:

• Informatieblad regelgeving wegwerpplastic voor detailhandel
• Interview met Siem Haffmans in Verpakkingsmanagement
• Advies over SUP Afwegingskader ronde 2
• Advies over Afwegingskader – vragen, antwoorden ronde 1
• Advies over Afwegingskader over SUP-regelgeving
• What’SUP, Irritant detailniveau, Zomergast– columns Siem Haffmans in MilieuMagazine
• Infographic Single Use Plastics fase II
• Brancheplan duurzaam verpakken voor de ‘out-of-home’ sector
• infographic over Single Use Plastic voor Horeca Nederland
• Levenscyclusanalyse voor festivalbekers
• Stappenplan voor herbruikbare festivalbekers
• CIRCO Training tracks SUP en Herbruikbare Verpakkingen in de Catering
• Koffiebekers: recycling. beslisboom duurzame koffiebekers, en een beslisboom voor hogescholen
• Interview met Siem Haffmans over de impact van SUP voor bedrijven

Benieuwd hoe we u kunnen helpen bij de implementatie van de Richtlijn Single Use Plastics? Neem dan contact op met onze experts Siem Haffmans of  Jannes Nelissen.

Het ministerie van IenW heeft rond Single Use Plastics een speciale website minder wegwerplastic gelanceerd.

Bekijk ook onze pagina’s over duurzaam verpakken en regelgeving verpakkingen.

Met deze dienst dragen we bij aan de volgende Sustainable Development Goals van de Verenigde Naties: