Hebben we producten en verpakkingen wel nodig en hoe kun je ze zo ontwerpen dat we minder grondstoffen, materialen en producten verspillen?  Het antwoord op die vragen begint bij de opleidingen voor ontwerpers. Zij kunnen namelijk voorkomen dat afval ontstaat. Hoe dan? Daarover ging de het symposium Refuse & Rethink voor vertegenwoordigers uit het veld.

Natuurlijk kun je als consument afzien van producten die je eigenlijk niet nodig hebt dan wel radicaal andere, gebruikte of duurzame producten kopen met dezelfde functie. Met andere woorden: refuse. Dat helpt zeker. Het is echter niet alleen een zaak van consumenten.

Hoogste tree van circulariteit

In de vermaarde R-ladder van de circulaire economie is er een trede waarop ontwerpers bij uitstek invloed hebben: die van Rethink. Dat is meteen de hoogste trede van circulariteit. Dus hoewel tegenwoordig meer aandacht uitgaat naar hergebruik, reparatie en recycling, het meest valt te bereiken door het probleem bij de wortel aan te pakken.

Inge Oskam weet daar als lector Circulair Ontwerpen en Ondernemen aan de Hogeschool van Amsterdam alles van. Zij ziet Rethink als innovatiestrategie. “Rethink betekent in de ontwerpfase heroverwegen van het complete systeem waar het product deel van uitmaakt, waarbij de behoefte als uitgangspunt wordt genomen om te kijken of deze op een alternatieve wijze ingevuld kan worden”” zo luidt haar definitie. “Rethink gaat dus over het voorkomen dat afval überhaupt ontstaat!“ Ze heeft een Rethink-tool ontwikkeld voor product-verpakkingscombinaties.

Vaste tandpasta

Tijdens het symposium, dat georganiseerd werd door Rijkswaterstaat en Partners for Innovation, ging ze dieper in op deze tool. Met als voorbeeld tandpasta. Tandpasta zit nu standaard in een plastic tube en vaak nog met een kartonnen doosje eromheen. Dat kan anders zonder af te doen aan de functie, de behoefte van de consument of duurzaamheid. De belangrijkste eis waaraan tandpasta moet voldoen is de bescherming tegen gaatjes en een frisse adem. Rethink: stel dat je in plaats van een gel, ook tabletten kunt gebruiken om hetzelfde effect te bereiken, dan kun je een herbruikbare, eenvoudig te legen en recyclebare glazen verpakking gebruiken. Bij Rethink gaat het er dus om dat je als ontwerper vanuit de behoefte van de consument out-of-the-box gaat denken om zowel het product als de verpakking duurzaam te ontwerpen.

Je kunt niet vroeg genoeg beginnen

Volgens de deelnemers aan het symposium is het belangrijk om al op de lagere en middelbare school kinderen bewust te maken van het belang van circulariteit. Later zouden alle studenten – van agrarisch, logistiek en zorg tot bedrijfskunde, engineering en ontwerp –  gezamenlijk aan de slag moeten met Refuse and Rethink. Studenten zouden van docenten met verstand van de circulaire transitie moeten leren hoe ze zich voortdurend kunnen aanpassen aan veranderende omstandigheden. Met creativiteit, praktische vaardigheden, en ketengericht en systeemdenken als kerncompetenties. Daarbij zijn de verbinding tussen verschillende disciplines en de relatie tussen theorie en praktijk onontbeerlijk. Niet alleen het onderwijs maar de hele keten moet overigens meedoen. Circulaire koplopers en ambassadeurs spelen daarbij een belangrijke rol.

Wat kunnen bedrijven doen?

Hoe kunnen bedrijven zorgen dat we met minder rommel, snelheid, afstand en commercie toch voldoende hebben? Promovenda Laura Niessen van de universiteit Maastricht heeft daarvoor een  raamwerk en database ontwikkeld (zie afbeelding), waarop bedrijven hun aanpak kuune baseren. Tijdens het symposium gaf ze voorbeelden van bedrijven die dat al doen, zoals Patagonie (outdoor), Vitsoe (meubels), Loom (kleding), en Early Majority (kleding).

Meer informatie

Binnenkort komt er een videoverslag van dit symposium. Benieuwd hoe wij u kunnen ondersteunen met circulair ontwerpen? Neem comtact op met Jos Vlugter of Djanah Radjibaly.